پرسش:
کدام یک از آیات قرآن سجده واجب دارند؟ شرایط خاصّ آنها را بیان نمائید؟
 منبع پاسخ: پایگاه حوزه5751، 5751
 پاسخ: 
 چهار آیه از چهار سوره قرآن سجده واجب دارند که عبارتند از:

الف: سوره نجم آیه آخر 62.

ب: سوره علق: آیه آخر 19.

ج: سوره سجده (الم تنزیل) آیه 15.

د: سوره فصلت آیه 37.

احکام وشرایط خاصّ آنها به این صورت است که:

اگر انسان به آیات مذکور گوش فرا دهد واجب است که سجده کند و اگر تنها آنها را بشنود (به گوش او بخورند بدون این که قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست ولی احتیاط آن است باز سجده کند.

آنچه موجب وجوب سجده می شود شنیدن تمام آیه است ولی اگر بخشی از آیه را هم شنید احتیاطا سجده کند.

سجده در هنگام شنیدن این آیات واجب فوری است و نباید تأخیر بیفتد و اگر احیانا تأخیر افتاد در اولین فرصت باید آن را بجا آورد.

شنیدن از بچه یا کسی که قصد تلاوت ندارد یا ضبط صوت، سجده کردن را واجب نمی کند اگر چه احتیاط در آن است که سجده بجا آورد.

 در سجده واجب قرآن نمی‏شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات کنند[i].

 ذکر گفتن در این سجده لازم نیست ، بلکه مستحب است و هر ذکری بگوید کافی است.

سوره های سجده دار را نباید در نماز خواند و موجب بطلان نماز می شود.[ii]

بر فرد جنب و حائض حرام است که حتی یک آیه و کلمه از این سوره ها را قرائت کند چه آیه سجده باشد یا آیات دیگر این چهار سوره.[iii]

--------------------------------------------------------------------------------

[i] توضیح المسائل(المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص: 595 مسأله 1097.

[ii]تحریر الوسیله امام خمینی(ره) ج 1،ص169.

[iii]تحریر الوسیله امام خمینی(ره) ج 1،ص40

حدیث شریف:
1 - امام صادق‏علیه السلام فرمود:
"العزائم: ألم تنزیل، وحم السجدة، والنجم، واقرأ باسم ربّک، وماعداها فی جمیع القرآن مسنون ولیس بمفروض"(220).
"سوره‏هایى که سجده واجب دارند عبارتند از: الم تنزیل، حم السجدة، النجم‏واقرأ باسم ربک اما غیر آنها همگى مستحب است نه واجب."
2 - همچنین فرمود:
"إذا قرأت السجدة فاسجد ولا تکبّر حتّى ترفع رأسک"(221).
"هنگامیکه آیه سجده را خواندى پس سجده کن وتکبیر نگو تا اینکه سرازسجده بردارى."
3 - عبداللَّه بن سنان مى‏گوید:
سألت أبا عبداللَّه‏علیه السلام عن رجل سمع السجدة تُقرأ، قال: "لا یسجد إلّا أن‏یکون مُنصِتاً لقراءته مستمعاً لها، أو یصلّی بصلاته، فأمّا أن یکون یصلّی‏فی ناحیة وأنت تصلّی فی ناحیة اُخرى فلا تسجد لما سمعت"(222).
از امام صادق‏علیه السلام سؤال کردم درباره کسى که آیه سجده را مى‏شنود؟امام فرمود:
"سجده نکند، مگر این که هنگام قرائت آیه سجده، ساکت بوده ونیک گوش‏داده وآن را استماع کرده باشد، یااین که به نماز خواننده آیه سجده اقتدا کرده باشد.اما اگر او )خواننده آیه سجده( در نقطه‏اى نماز مى‏خواند وتو در نقطه دیگر نمازمى‏گزارى پس براى آنچه شنیده‏اى سجده لازم نیست."
4 - امام صادق‏علیه السلام فرمود:
"إذا قُرئ بشی‏ءٍ من العزائم الأربع فسمعتها فاسجد، وإن کنتَ على غیروضوء، وإن کنت جنباً، وإن کانت المرأة لا تصلّی. وسائر القرآن أنت فیه‏بالخیار إن شئتَ سجدتَ، وإن شئت لم تسجد"(223).
"وقتى آیه سجده از چهار سوره سجده واجب خوانده شد وتو شنیدى پس‏سجده کن اگر چه وضو نداشته باشى یا جنب باشى واگر چه زن در شرایطى باشد که‏نماز نمى‏گزارد. اما در سایر سجده‏هاى قرآن، اختیار دارى که سجده کنى یانه."
5 - از امام باقرعلیه السلام سؤال شد:
عن الرجل یعلّم السورة من العزائم، فتُعاد علیه مراراً فی المقعد الواحد،قال الإمام: "علیه أن یسجد کلّما سمعها، وعلى الذی یعلّمه أیضاً أن‏یسجد"(224).
درباره کسى که سوره سجده واجب را آموزش مى‏دهد پس در یک جلسه چندبار آیه سجده براو تکرار مى‏شود؟ امام‏علیه السلام فرمود: "براو است هربار که‏مى‏شنود سجده کند، و همچنین بر آن کس که آموزش مى‏بیند نیز واجب است‏که سجده کند."
6 - از امام صادق‏علیه السلام سؤال شد: درباره کسى که آیه سجده رامى‏خواند در حالیکه سوار برچارپاست؟ فرمود:
"یسجد حیث توجّهت به، فإنّ رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله کان یصلّی على ناقته وهومستقبل المدینة، یقول اللَّه عزّ جلّ: )فَأَیْنََما تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ("(225).
"سجده کند به هرسو که مى‏رود، زیرا پیامبر خداصلى الله علیه وآله برشتر نماز مى‏گزارد درحالیکه رو به مدینه داشت. خداوند مى‏فرماید: )به هرسو که روبیاورید خدا،آنجا است(."
7 - امام باقرعلیه السلام فرمود:
"إنّ أبی علیّ بن الحسین‏علیه السلام ما ذکر للَّه نعمة علیه إلّا سجد، ولا قرأ آیة من‏کتاب اللَّه فیها سجدة إلّا سجد..."(226).
"پدرم على بن الحسین‏علیه السلام، هیچ نعمت خداوندى بر او ذکر نمى‏شد مگراینکه سجده مى‏کرد وهیچ آیه سجده‏اى را در قرآن نمى‏خواند مگر اینکه‏سجده مى‏کرد."
8 - روایت شده که سجده گزار در سجده‏هاى واجب قرآن این ذکررا بخواند:
لا إِلهَ إِلَّا اللَّه حَقّاً حَقّاً، لَا إِلهَ إِلَّا اللَّه إِیماناً وَتَصْدِیقاً، لَا إِلهَ إِلَّا اللَّه عُبُودِیَّةًوَرِقَّاً. سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقَّاً، لَا مُسْتَنْکِفاً وَلَا مُسْتَکْبِراً، بَلْ أَنا عَبْدٌ ذَلِیلٌ‏خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ.(227)