مقدمه:

تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حکمى از احکام شرعى مى‏باشد و تمام موضوعاتى که به گونه‏اى با رفتار آدمى ارتباط پیدا مى‏کند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان داراى احکامى است که در این مختصر بدان مى‏پردازیم .

لازم به ذکر است که براى جمع آورى این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده است ‏سود برده‏ایم و از آنجا که در رساله‏هاى عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کرده‏ایم .

• احکام عزاداری

امام خمینى رحمه الله:

«عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است .» (1)

سؤال: آیا بر پا کردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز مى‏باشد؟

آیت الله نورى همدانى: در صورتى که از اموال شوهر باشد جایز نیست . (2)

سؤال: گاهى برخى از دسته‏ها که وارد مسجد مى‏شوند، با کفش وارد مى‏شوند، که نوعى بى احترامى به مسجد محسوب مى‏شود، لطفا بفرمائید که این مسئله چه حکمى دارد؟

آیت الله نورى همدانى: اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (3)

سؤال: در مورد زنجیر زنى که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن مى‏شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر مى‏شوند، نظر شما چیست؟

امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)

سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عیب دارد یا خیر؟

آیت الله فاضل لنکرانى: مانعى ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبى نظر کنند . (5)

سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى مى‏کنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر مى‏رسد . آیا این عمل جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: شنیدن صداى ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (6)

سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى که داراى چاقو و یا تیغ مى‏باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مى‏شود چه حکمى دارد؟

آیت الله مکارى شیرازى: کیفیت عزادارى باید چنان باشد که بهانه‏اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7) <**ادامه مطلب...**>

• احکام علامت

سؤال: بسیارى از تکایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى‏» مى‏کنند که به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعى چه حکمى دارند؟

امام خمینى رحمه الله: اشکال ندارد . (8)

سؤال: حکم علمهایى که در مراسم عزادارى امام حسین علیه السلام از آنها استفاده مى‏شود و بعضى داراى نقش و نگارهایى نیز هستند چیست؟

آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آنها در عزادارى جایز است . (9)

سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایى را که در ایام محرم بر روى علم مى‏بندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟

آیت الله فاضل لنکرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، مى‏توانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتیاجات حسینیه‏ها برسانند . (10)

• احکام تعزیه و شبیه خوانى

امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولى بهتر است‏ به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا کنند . (11)

سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانى در مراسم عزادارى جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (12)

آیت الله گلپایگانى رحمه الله: اگر تعزیه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسیقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (13)

سؤال: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟

امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (14)

آیت الله فاضل لنکرانى و آیت الله صافى گلپایگانى: در صورتى که مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (15)

آیت الله علوى گرگانى: اگر تعزیه و شبیه خوانى موجب هتک حرمت‏ به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (16)

• احکام استفاده از لباس سیاه

سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزادارى امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟

آیت الله فاضل لنکرانى: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعى مى‏باشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آیت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سیاه استفاده مى‏کردند . (17)

آیت الله صافى گلپایگانى و آیت الله نورى همدانى: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد . (18)

سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مکروه است؟

آیت الله صافى گلپایگانى: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزادارى آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمى‏باشد . (19)

• احکام قمه زدن

علامه امین عاملى: «قمه زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حکم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، که نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مى‏کنند . شکى نیست که این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست .» (20)

آیت الله حکیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حکیم رحمه الله جواز قمه زنى را مقید به چهار شرط نموده است:

1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .

2- عزادارى بر آن صدق کند .

3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .

4- عداوت و دشمنى دیگران را ایجاد نکند . (21)

سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسین علیه السلام چه حکمى دارد؟

امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . (22)

مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست . (23)

آیت الله جوادى آملى: چیزى که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزاداراى است جایز نیست، انتظار مى‏رود از قمه زنى و مانند آن پرهیز شود . (24)

سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسى شد، آیا این عمل خودکشى و گناه محسوب مى‏شود؟

مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد . (25)

سؤال: آیا قمه زنى جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذرى وجود داشته باشد وظیفه چیست؟

آیت الله فاضل لنکرانى: با توجه به اینکه ایران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته مى‏شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگوارى و عزادارى امام حسین علیه السلام به گونه‏اى عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .

مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است‏شیعیان از آن خوددارى کنند . و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (26)

آیت الله نورى همدانى: اشکال دارد . (27)

• احکام موسیقى

مرحوم شیخ انصارى در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانى که مى‏گویند غنا مى‏تواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، مى‏فرماید: چنین شیوه‏اى نمى‏تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (28)

مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال مى‏فرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهى سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحه‏ها خالى از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونة الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (29)

سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مى‏خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد . (30)

سؤال: هیئتهاى نوازنده و کسانى که درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا مى‏زنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشکوک مانع ندارد . (31)

سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است‏ یا نه؟

امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)

سؤال: آیا در عزادارى سید الشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (33)

• احکام عاشورا

1- روزه روز عاشورا و روزى که انسان شک دارد روز عرفه است ‏یا عید قربان مکروه است . در روایت آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: بنى امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفت‏با این طایفه تبهکار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى کردند . (34)

2- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خوددارى کند . (35)

3- بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .

امام رضا علیه السلام فرمود: «مَن تَرَکَ السَّعى فِى حَوائِجِهِ یَومَ عاشورا قَضَى اللهُ لَهُ حَوائِجَ الدُنیا وَ الاخِرَةِ; (36) کسى که کار و تلاش براى برآوردن حوائج‏خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهاى دنیا و آخرت او را برطرف مى‏سازد .»

سؤال: در ایام سوگوارى امام حسین علیه السلام نماز مقدم است‏ یا عزادارى؟

آیت الله فاضل لنکرانى: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (37)

___________________________________________________________

1) استفتائات امام خمینى، ج‏2، ص 28 و استفتائات جدید آیت الله مکارم، ج‏1، ص 158 .

2) هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج‏2، ص 180 .

3) هزار و یک مسئله فقهى، ج‏2، ص 40 .

4) استفتائات امام خمینى، ج‏3، ص 580 .

5) جامع المسائل، ج‏1، ص 619، س 2162 .

6) همان، ص 625، س 2183 .

7) استفتائات جدید، ج‏1، ص 158، س 57 .

8) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 72 .

9) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2173 .

10) همان، س 2179 .

11) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 71 و ج‏3، س‏44 و 40 و 47 و 33 .

12) جامع المسائل، ج‏1، س 2165 .

13) مجمع المسائل، ج‏1، ص 559، س 77 .

14) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهى، طبق فتواى امام خمینى رحمه الله، ص 336 .

15) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنکرانى، ج‏1، س 2166 و جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج‏2، ص 132 .

16) اجوبة المسائل، ص 365 .

17) جامع المسائل، ج‏1، ص 621، س 2170

18) جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج‏2 ، ص 130، س 1590; هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180، س 602 .

19) جامع الاحکام، ج‏2، ص 130، س 1591 .

20) اعیان الشیعه، ج‏10، ص 363 .

21) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجیع الشعائر الحسینیه .

22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س‏38 .

23) بیانات رهبرى و استفتائات آیات عظام پیرامون عزادارى عاشورا، ص 35 .

24) همان، ص 42 .

25) همان، ص 35 .

26) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2172 .

27) هزار و یک مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .

28) مکاسب محرمه، رحلى، ص 39 .

29) منتهى الامال، ج‏1، ص 468، آخر زندگى امام حسین علیه السلام .

30) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 16، س 36 .

31) همان، ص 18 .

32) همان، ج‏3، ص 583، س 45 .

33) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2174 .

33) تحریر الوسیله، ج‏1; جواهر، ج‏7، ص 107 .

35) توضیح المسائل مراجع، ج‏1، ص 906 .

36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268 .

37) جامع المسائل، ج‏1، ص 623 .

محمود اکبرى