در قرآن الفاظى که نسبت به دوزخ به کار رفته دو نوع مى باشد 1ـ الفاظى که اسم مجموع مراتب جهنم و عذابها است مانند لفظ سقر، که نام جهنم است[1] که در 4 آیه بکار رفته است[2] و مانند لفظ جهنم که به معناى آتش گر گرفته است[3] که در حدود 83 نوبت در آیات قرآن ذکر شده است و جحیم که حالت فوران آتش است[4] که 26 نوبت در قرآن مطرح شده است.
2ـ الفاظى که بیانگر مرتبه اى از آتش جهنم است، مانند هاویه به معناى آتش[5] و لفظى (شعله زیاد) و....
نکته دیگر که قابل یاد آورى مى باشد این است که بهشت داراى درجات است چنانکه از بعضى آیات استفاده مى شود[6]و در بعضى روایات دارد که داراى درجات عرضى است[7] و جهنم داراى درکات رو به پائین مى باشد، چنانکه قرآن مى فرماید «منافقین در پائین ترین و سخت ترین طبقات قرار دارند[8]» پس بهشت درجه ها دارد. و دوزخ در که ها[9] و از بعضى روایات هم مى توان این مطلب استفاده کرد که بعداً نقل مى شود.
بعد از این مقدمه جواب این استکه اگر مراد از نوع جهنم، مجموع مراتب جهنم باشد یک نوع جهنم بیشتر نداریم منتهى اسم هاى مختلفى دارد، و اگر مراد از نوع مراتب جهنم باشد جهنم داراى هفت طبقه (درکه) و هفت مرتبه مى باشد، که هر مرتبه اسم خاص خودش را دارد، چنان که امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «جهنم داراى هفت در است که هر یک مخصوص طبقه از طبقات جهنم است که روى هم قرار گرفته اند. و یکى از دستهاى خود را روى دست دیگر قرار داده فرمود: طبقات جهنم به این صورت است و اما بهشت را در عرض هم قرار داده است ولى آتش داراى هفت طبقه مى باشد، 1ـ طبقه زیرین آن جهنم است، 2ـ بعد از آن نطى (شعله زیاد) است و بعد از آن حطمه[10] و بعد از آن سقر و بالاتر از سقر، جحیم[11] و بعد از آن سعیر[12] و بالاترین طبقه آن هاویه باشد[13] در بعضى روایات دارد که بالاترین طبقه جهنم است و پائین ترین آن هاویه است[14] (نکته که قابل ذکر است این استکه این روایت با آنچه که ما در مقدمه گفتیم که جهنم اسم مجموع مراتب است تنافى ندارد و چون ممکن است گاهى اسم مجموع یک چیز بر بعض آن هم گفته شود، مثل اینکه به گردن انسان، انسان گفته شود، و یا بر عکس گردن (رقبه) بر انسان اطلاق شود).
و مؤید این مطلب (که جهنم داراى هفت طبقه مى باشد) روایاتى است که مى فرمایند: بهشت داراى هشت در (چون هشت درجه دارد) و جهنم داراى هفت درب مى باشد که هر گروهى از یکى از آن درها وارد جهنم مى شود.
قابل یاد آورى است که هر طبقه ممکن است که داراى مراتب و نقاط مختلفى باشد چنانکه مى خوانیم و پل چاهى است در جهنم[15] یا «حصینه» شهرى است در یکى از طبقات جهنم[16] و یا سجّین زندان بدکاران است در یکى از مرتبه ها[17] و...
خلاصه این شد که جهنم داراى اسمهاى مختلفى مى باشد و گاهى هم اسم بعضى مرتبه ها و قسمت ها در قرآن آمده، اگر مراد از نوع در سئوال مجموع مراتب باشد فقط یک جهنم داریم و اگر مراد مراتب جهنم باشد، داراى هفت طبقه و هفت مرتبه مى باشد و هر مرتبه ممکن است داراى مراتبى باشد.

منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ آیة الله مکارم شیرازى و همکاران ـ تفسیر نمونه (ناشر: دار الکتب الاسلامیة چاپ هشتم تاریخ نشر 1370 ش) ج27/19/11/23/22 و... 18/21/ و... 20....
2ـ نهج البلاغه ـ مترجم محمد دشتى (ناشر مؤسسه فرهنگى تحقیقاتى امیر المؤمنین).
نامه 27/3 ـ خطبه 109 و خطبه 120 و خطبه 83/54 و خطبه 183/15.
3ـ محسن قرائتى ـ معاد (ناشر جامعه مدرسین).
4ـ آقا نجفى قوچانى ـ سیاحت غرب سرنوشت ارواح بعد از مرگ (ناشر نشر روح ـ تاریخ انتشار تابستان 1376).
--------------------------------------------------------------------------------
[1]- رااغب اصفهانى، المفردات فى غریب القرآن (ناشر: دفتر دنشر الکتاب چاپ دوم 1404) ص235.
[2]- قمر/48،......./26/27/42.
[3]- المفردات فى غریب القرآن ص 234.
[4]- همان، ص88.
[5]- همان، ص548.
[6]- آل عمران/163، انفال /4، ط/75.
[7]- شیخ عبد على بن جمعه حویزى ـ تفسیر نور الثقلین، بالتعلیقه رسولى محلاتى (ناشر مطبقة الحکمه قم) ج4، ص504، متن روایت اسن است (و ان وضع الخبک على الوض...).
[8]- نساء/145.
[9]- محسن قرائتى (ناشر جامعه مدرسین ـ مؤسسه در راه حق) ص 370.
[10]- آتشى که از درون شعله ور مى شود.
[11]- شیخ عبد على بن جمعه حویزى با تعلیقه رسولى محلاتى ـ تفسیر نور الثقلین (ناشر مطبعة الحکمة قم) ج4، ص504.
[12]-
[13]-
[14]-
[15]- تفسیر نمونه ـ آیة الله مکارم شیرازى و همکاران (ناشر دار الکتب الاسلامیة زمستان 1370) ج22، ص402.
[16]- همان، ج22، ص46.
[17]- همان مدرک، ج26، ص256.