من معتقدم که دین یک امر فردی است....آیا این طور نیست؟
جواب :دین روشی است برای زندگی کردن که در تمام ابعاد فردی، اجتماعی، جسمی و روحی سازوکارهای لازم را فرا روی انسان قرار می‏دهد و بسترهای رشد و ارتقا او را در تمام ساحت‏ها بدو عرضه می‏نماید.
علت دین داری بشر را در نیازهای او باید جستجو کرد، وجود آثار و فواید بی مانند در دین ، او را به چنین ضرورتی می‏کشاند. بنابراین برای پاسخ دهی به چرایی دین دار بودن بشر شایسته است که فواید و آثار دین الاهی مورد بررسی قرار گیرد:
1. معنا بخشی به زندگی : چرایی آفرینش، هدف حیات و زندگی، پرسش همیشگی انسان بوده است که دین در هدف‏مند کردن زندگی بهترین گزینه است.
2. زدودن ترس: دین، به انسان جرات در فعالیت را ارزانی می‏بخشد و بیمناکی در انجام وظیفه را در او از بین می‏برد و ترس و بیم را از او می‏زداید/
3. آرام بخشی زندگی: انس با دین آرامش بخش است، آنگونه که قرآن می‏فرماید:
«أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ؛ آگاه باشید! دل‏ها با یاد خدا به آرامش می‏رسد.»{1}
4. پاسخ به احساس تنهایی: بشر هماره از تنهایی در رنج بوده است، تنهایی او در چهار نوع ذیل است :
الف. تنهایی فیزیکی؛ انسان در محیطی قرار می‏گیرد که کسی با او نیست /
ب. دیگران او را درک نمی‏کنند ؛ یعنی گرچه در جمع حاضر است، ولی آنان موقعیت او را نمی‏یابند و به شایستگی از او بهره نمی‏برند. از این رو، او احساس تنهایی می‏کند/
ج. دیگران نمی‏توانند نقایص‏های او را برطرف نمایند/
د. انسان احساس می‏کند که همه به فکر خویش اند و در صدد جلب منفعت به سوی خود ورفع ضرر از خویشتنند. دین این تنهایی را می‏زداید و انسان مؤمن هیچ گاه احساس تنهایی نمی‏کند، زیرا بر این باور است که خداوند مونس و همنشین اوست{2}:
«وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ ؛ هر کجا باشید او با شماست.»{3}
5. همبستگی اجتماعی: برادری و احساس اشتراک بر محور دینداری سامان می‏یابد. دورکیم، جامعه شناس مشهور می‏نویسد:
«مناسک دین برای کارکرد درست زندگی اخلاقی ما، به همان اندازه ضروری‏اند که خوراک برای نگه داشتن زندگی جسمانی ما ضرورت دارد ؛ زیرا از طریق همین مناسک است که گروه خود را تایید و حفظ می‏کند.»{4}
6. فرهنگ سازی: ریشه خصلت‏های نیکوی انسان را باید در آموزه‏های دینی جست ؛ علامه طباطبایی می‏فرماید:
«خصلت‏های نیکوی موجود در انسان‏های امروزی، هر چند اندک باشد، ناشی از تعلیمات دینی است.»{5}
7. کاستی‏های دنیای مدرن: علوم طبیعی با تمام پیشرفت‏های گسترده‏اش، از پاسخگویی به نیازهای غیر طبیعی انسان عاجز است و تنها از دین می‏توان انتظار داشت تا نیازهای ماورای طبیعی آدمی را برآورده کند. علامه طباطبایی می نویسد :
«درست است که علوم طبیعی چراغی است روشن که بخشی از مجهولات را از تاریکی درآورده و برای انسان معلوم می‏سازد ولی چراغی است که برای هر تاریکی سودی نمی‏بخشد. از فن روان‏شناسی حل مسایل فلکی را نمی‏توان توقع داشت، از یک پزشک حل مشکلات یک نفر مهندس راه بر نمی‏آید و بالاخره علومی که از طبیعت بحث می‏نماید اصلا از مسایل ماورالطبیعه و مطالب معنوی و روحی بیگانه بوده و توانایی بررسی این گونه مقاصدی که انسان با نهاد و فطرت خدادادی خود خواستار کشف آن‏ها است، ندارد.»{6}
البته از آثار و فواید دیگری در چرایی دین‏دار بودن بشر می‏توان یاد کرد، از جمله: رفع نیاز انسان در شناخت کارهای خوب و بد، شناساندن اشیأ سودمند و زیان آور به انسان، تربیت و تکمیل انسان‏ها به فراخور استعداد آن‏ها.{7}
پاسخ را با سخن روان شناس نامی آمریکایی پی می‏گیریم :
«من در هر امر مذهبی همیشه نوعی وقار و صمیمت، وجد و لطف، محبت و ایثار می‏بینم. حالات روانی - مذهبی خواصی دارد که آن خواص با هیچ حالت از حالات بشر تطبیق نمی‏کند.»{8}
[1]. سوره رعد، آیه 28/
[2]. انتظار بشر از دین، جوادی آملی، 41/
[3]. سوره حدید، آیه 4/
[4]. جامعه‏شناسی دین، ص 179/
[5]. المیزان، ج12، ص 151/
[6]. فرازهایی از اسلام، محمد حسین طباطبایی، ص 8/
[7]. ر.ک: انتظار بشر از دین، ص 41 - 49/
[8]. دین و روان، ویلیام جیمز، ترجمه مهدی قاینی، ص 15/