به نام خدا و با سلام و احترام؛ دروغ در اسلام بلکه تمامی ادیان الهی حرام است و دروغ ها با همدیگر هیچ تفاوتی ندارد ؛زیرا همه آنها بر خلاف حقیقت هستند ؛ اما آن چیزی که دروغ را عمل زشت می کند ، آثار و تبعات ناپسند آن است که از جمله از بین رفتن اعتماد انسان ها ، بر هم خوردن نظم اجتماعی و اختلال در سیستم و نظام درست انسان ها است و... ، اما اگر حالت هایی فرض شود که فساد راست گویی بیش از فساد دروغ باشد ، مثلا با راست گفتن ، جان انسان بی گناهی به خطر افتد ، در این مورد به خاطر فساد بیشتر راست گویی ، دروغ نه تنها اشکال ندارد ، بلکه برای حفظ جان انسان بی گناه لازم است ؛ پس علت خوب و اخلاقی بودن راستگویی، این است که نفع انسان و مصلحت جامعه به آن وابسته است.حال در موردی که راست گفتن موجب قتل و خرونریزی فرد بی گناهی شود، این عمل تحت دو عنوان قرار می گیرد، یکی عنوان اوّلی که راست گفتن باشد، و دیگر عنوان ثانوی که کمک و یاری بر قتل و خونریزی فرد بی گناه است. این کار از جهت عنوان اوّلی خوب است ولی از جهت عنوان ثانوی بد است. امّا چون جهت عنوان ثانوی که مفسده دارد، قوی تر است، عقل حکم می کند که از آن اجتناب شود. در این صورت به جای راست گفتن، دروغ مصلحت آمیز بگوید تا جان بی گناهی را نجات دهد.
حال با توجه به این علت، اگر در جایی راست گفتن به جهت موقعیتش مصلحت نداشته باشد، مثلاً دیگر مصداق عدالت نباشد، یعنی آن عنوان کلی بر این عمل صدق نکند، بلکه اگر مصلحت جامعه و جان انسان ها در دروغ گفتن باشد، عقل به شایستگی آن حکم می کند. به همین جهت گفته اند: دروغ مصلحت آمیز بِه زِ راست فتنه انگیز.(1) بنابراین در مواردی که مصلحت دروغ گفتن بیشتر از مفسده آن باشد، دروغ حرام نیست. این گونه موارد، دروغ مصلحت‏آمیز نام گرفته است؛ از جمله موارد آن:
1- اصلاح بین مردم؛ امام صادق(ع) فرمود: "انّ اللَّه أحبّ الکذب فی الإصلاح... و أبغض الکذب فی غیر الاصلاح؛(2) خداوند دروغ گفتن را در مورد اصلاح بین مردم دوست دارد".
2- دفع شر ظالمان؛ امام صادق(علیه السلام) فرمود: "الکذب مذموم الاّ فی امرین: دفع شرالظلمه و اصلاح ذات البین؛ (3) دروغ بد است مگر در دو مورد: با دروغ شر ظالمی را از خود یا از دیگران دفع کند، یا با دروغ بین دو نفر اصلاح ایجاد کند".
دوست عزیز چنانچه باز هم در مورد سوالی که طرح نموده اید نیاز به توضیح بیشتر بود در کلوب مرکز ملی پاسخگویی به آدرس: http://www.cloob.com/clubname/pasokh در خدمتتان هستیم همواره در پناه حق موفق باشید.
--------------------------------------------------------------------------
1. اقتباس از کتاب فلسفه اخلاق، محمد تقی مصباح، ص 184 - 194
2. میزان الحکمة، عنوان 3466، حدیث 174745.
3. همان، حدیث 17476